NÜKLEER ENERJİ DÜNYASI

Maddeden Gelen Enerji

1940'LAR

1940

Califronia Üniversitesi, Ernest O. Lawrence yönetiminde dev bir siklotron inşa etmeye başladı.  Bu düzeneği kullanarak, Edwin McMillan, uranyumu nötronlarla bombaladı ve ilk uranyum-ötesi element olan Neptünyum’u üretmeyi başardı.

Mayıs 3 – Alman orduları Norveç’i işgal etti ve Vemork’daki dünyanın tek ağır-su imalat tesisini ele geçirdi.

Mayıs 19 - Frisch ve Rudolf Peierls, İngiliz Hükümetine bir atom bombası yapmak için gerekli uranyum-235’in tahmini kritik kütle miktarını içeren bir bilgi notu yollayarak, bomba araştırma projesi başlatılması için hükümeti teşvik etti.

Haziran 3 –Alman bilim adamları, Hamburg'da kurdukları bir reaktörde, zincirleme tepkime yoluyla nötronların çoğalması ile ilgili yaptıkları deneylerde başarısız oldular.

Haziran 15 - Philip Abelson ve Edwin McMillan; Berkeley’daki siklotronu kullanarak, Uranyum-238 tarafından yakalanan bir nötron sonucunda, ortaya atom numarası 93 ve 94 olan yeni çekirdeklerin (Neptünyum ve Plütonyum) çıktığını gösterdi.  

 

1941

Ocak – Doğal uranyumlu reaktör deneyleri sonucunda, Almanlar, grafitin yavaşlatıcı (moderatör) olarak kullanılamayacağına karar verdiler.

Şubat 23 - Glenn Seaborg ve arkadaşları atom numarası 94 olan yeni elementi keşfetti ve bu yeni elemente Plütonyum adı takıldı.  Bu çalışmalarından ötürü Seaborg ve Edwin McMillan 1951 yılında Nobel ödülünü kazandı.

Mart 28 - Amerikalı fizikçiler, Plütonyumun da aynen uranyum-235 gibi bölünebilir olduğunu ve atom bombası yapımından kullanılabileceğini doğruladı.  

Temmuz – İngiliz 'MAUD' Komitesi, yaklaşık 10 kg saf uranyum-235 ile bir nükleer bombanın yapılabileceğini rapor etti.   

Temmuz – ABD’de grafit ve uranyumdan oluşacak düzeneklerle zincirleme reaksiyon elde etmeyi amaçlayan “uranyum projesi” çalışmalarına Columbia Üniversitesinde başlandı.

Ekim 9 – ABD Başkanı Roosevelt, uzmanlarla yaptığı toplantılar sonrasında, atom bombasının geliştirilmesi için harekete geçilmesine karar verdi.

Aralık 6 – ABD Başkanı Roosevelt Manhattan Mühendislik Bölgesinin kurulmasını onayladı.  Atom bombasının imal edilmesi ile ilgili bu gizli Amerikan projesi daha sonraları Manhattan Projesi olarak adlandırıldı. Bu proje Bilimsel Araştırma ve Kalkınma Ofisinin yönetimine verildi. 

Aralık 7 -  Japonya Pearl Harbor’u bombaladı ve ABD İkinci Dünya Savaşına girmiş oldu.

 

1942

Eylül 23 - Tümgeneral Leslie Groves, Manhattan projesinin başına getirildi.  Leslie Groves, J. Robert Oppenheimer‘ı bilimsel çalışmalardan sorumlu yönetici olarak atadı.

Kasım 5 - Oak Ridge, Tennessee’de, uranyum izotop ayrıştırma tesisinin inşasına başlandı. “The Clinton Mühendislik İşleri” diye anılan ilk tesisler, daha sonra diğer tesislerle büyüyerek II. Dünya Savaşından sona “Oak Ridge Ulusal Laboratuarı” adını alacaktı. Oak Ridge'de, 3 büyük tesisin kurulmasına başlandı.  K-25; gaz difüzyon uranyum zenginleştirme tesisi, Y-12; uranyum manyetik ayrıştırma tesisi ve X-10; uranyumu plütonyuma dönüştürmek için grafit reaktörü.

Kasım 16 - Tümgeneral Leslie Groves ve J. Robert Oppenheimer; Los Alamos, New Mexico’daki bir okulu atom bombası geliştirme projesi için seçti. Oppenheimer; ABD çapında bir tura çıkarak, ünlü bilim adamları ile görüşüp, onları New Mexico’ya taşınmaları için ikna etti. Hidrojen Bombasının mucidi Edward Teller, bu teklifi kabul eden 100 civarındaki bilim adamlarından bir tanesidir.

Aralık 2 - Enrico Fermi, Chicago Üniversitesinde, dünyanın ilk kontrollü ve kendi kendini sürdürebilir nükleer bölünme zincir tepkimesini gerçekleştirdi.  Leo Szilard ve Enrico Fermi’nin bu düzeneğinde, grafit ve uranyum zincirleme tepkime oluşabilecek şekilde düzenlenmişti.

 

1943

Ocak – Bomba yapımında kullanılmak amacıyla Plütonyum üretmek için Hanford, Washington’da reaktörlerin inşasına yönelik planlama çalışmaları başladı.

Mart 15 – Oppenheimer, bomba geliştirme çalışmalarını Los Alamos, New Mexico’daki gizli bir laboratuara taşıttırdı.

Nisan – Yaklaşık 30 bilim adamı, Los Alamos, New Mexico’da toplandı ve Uranyum-235 ve Plütonyum-239 kullanarak atom bombası imalatı konusundaki giriş seviyesindeki derslere başlandı.

Oak Ridge, Clinton laboratuarlarında oluşturulan X-10 Sahasında, Plütonyum üretmek amacıyla kurulmakta olan Grafit Reaktörünün inşasına devam edildi.

Mayıs 5 – General Leslie Groves tarafından yönetilen Askeri Komite, Manhattan Projesinde geliştirilecek atom bombalarının, Almanya değil de Japonya üzerinde kullanılmasını kararlaştırdı.

 

1944

Mart 13 – Homi Jehangir Bhabha, Hindistan’da ilk nükleer araştırma programını başlattı.

Ağustos 26 – Bohr,  ABD Başkanı Roosevelt’e, nükleer silahların uluslararası kontrolüne yönelik bir bilgi notu sundu.   

Eylül – Hanford reaktörlerinden ilki işletmeye başladı.

Kasım – Hanford reaktörlerinden ilk kullanılmış yakıt grupları çıkmaya başladı.

Kasım - ALSOS özel görev timi’nin elde ettiği dokümanlar, Almanların bomba elde etme çabalarının başarısızlıkla sonuçlandığını ortaya çıkardı.

 

1945

Ocak – Hanford’da kullanılmış yakıttan plütonyumun ayrıştırılmasına yönelik ilk çalışmalar başladı.

Ocak 20 - Oak Ridge, Tennessee, ilk kez uranyum-235 doğal uranyumdan ayrıştırıldı.

Şubat – Yatla Konferansında, Avrupa’nın doğu ve batı olmak üzere iki bloğa ayrıldığını kesinleştirdi.

Haziran 11 – Bir grup bilim adamı tarafından yazılan ve atom bombasının bütün Birleşmiş Milletler temsilcilerinin gözleri önünde, ıssız bir çölde veya adada denenmesini isteyen “Franck Raporu”, Amerikan Savaş Sekreterliğine gönderildi.  

Temmuz 16 – ABD’de dünyanın ilk atom bombasını patlattı. Trinity deneyi adıyla bilinen bu deneme, Alamogordo, New Mexico’da gerçekleştirildi.  Bu deneme 19 kiloton gücünde idi (»19,000 ton TNT).

Temmuz 21 – ABD Başkanı Truman, atom bombalarının ikinci dünya savaşı sırasında kullanılmasını onayladı.

Ağustos 6 – “Küçük Oğlan” lakaplı bir uranyum bombası, Hiroshima’nın yaklaşık 580 metre üzerinde patlatıldı.  Yaklaşık 80,000 - 140,000 arası insan öldü.

Atom bombasının kullanılmasını önlemek amacıyla bilim adamları arasında uzun zamandır imza kampanyası düzenlemekte olan ünlü Fizikçi Leo Szilard, bombanın Japonya’ya karşı kullanılmasını dünyanın en büyük hatası olarak nitelendirdiğini açıkladı.

Ağustos 9 – “Şişman Adam” lakaplı bir plütonyum bombası, Nagasaki, Japonya üzerine bırakıldı. Yaklaşık 74,000 kişi öldü.

Ağustos 14 – Japonya teslim oldu.

Eylül 2 – Japonya teslim antlaşmasını resmen imzaladı.

Kasım 23 – Sovyetler Birliği; Çekoslovakya ile imzaladığı gizli bir antlaşma ile, Çekoslovakya topraklarında çıkartılacak bütün Uranyum madenlerin kullanım hakkını eline aldı.

Kasım - İsviçre Hükümeti, nükleer enerji ile ilgili konularda hükümeti bilgilendirmek ve yönlendirmek yetkisine sahip bir Atom Enerjisi Komitesi oluşturdu.

Aralık 19 – Hindistan, nükleer araştırmalar yapmak üzere Tata Temel Araştırmalara Enstitüsünü kurdu ve Homi Jehangir Bhabha bu enstitünün ilk başkanı oldu.

Fransa'da General Gaulle'nin girişimleri ile Atom Enerjisi Komisyonu (CEA) oluşturuldu ve nükleer enerjinin bilim, sanayi ve ulusal savunma alanlarından kullanılmasıyla ilgili çalışmalara başlandı.

 

1946

Mart – Winston Churchill, Avrupa üzerine “demir perdenin” indiğini söyledi.

Nisan – Sovyet Bilim adamı Lulii Khariton, Moskova’nın yaklaşık 650 km doğusunda bulunan Arzamas  (Sarov) köyü yakınlarındaki uzak ve doğal manzaralı bir yeri, Sovyet atom bombalarının gizli geliştirme yeri olarak seçti.   Khariton; 1946 yılından 1992 yılına kadar Arzamas’ın bilimsel müdürü olarak görev yaptı.

Nisan 18 – Los Alamos, New Mexico’da gerçekleştirilen 3 günlük çok gizli bir konferans da, hidrojen bombasının geliştirilebilirliği bilim adamları arasında tartışıldı.

Haziran 14 – Birleşmiş Milletler Atom Enerjisi Komisyonunun ilk toplantısında, Amerikan temsilcisi Bernard Baruch, atom enerjisinin uluslararası hale getirilmesine yönelik Acheson-Lilienthal planını sundu. Bu plan SSCB tarafından ret edildi.  Sovyet temsilcisi Andreş Gromyko, böyle bir planın hayata geçirilebilmesi için öncelikle bütün nükleer silahların dünya çapında yasaklanması gerektiğini açıkladı.

Haziran 30 – İlk denizaltı nükleer silah denemesi ABD tarafından Pasifik Okyanusundaki Bikini adındaki mercan adalarında gerçekleştirildi   

Temmuz 1 – ABD, Pasifik Okyanusunda bulunan Bikini adalarında, nükleer silah denemelerini başlattı.

Temmuz – New York’daki Times Square Meydanında, nükleer silah denemelerine karşı gösteriler düzenlendi. 

Ağustos 1 – ABD Başkanı Harry S. Truman, Atom Enerjisi Yasasını imzaladı. Bu yasaya göre, ABD’deki nükleer çalışmaları yönlendirmek amacıyla bir Atom Enerjisi Komisyonu kurulacak, nükleer silahların geliştirilmesi ve üretimi kontrol altına alınacak ve araştırma-geliştirme çabaları nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanımına yönlendirilecekti.

Ağustos – Oak Ridge tesislerindeki reaktörlerde üretilen ışınetkin (radyoaktif) çekirdekler, tıp sektöründe kullanılmak amacıyla ilk kez St. Louis’deki Barnard Kanser Hastanesine getirildi. Bu günden sonra, Oak Ridge tesisleri birçok hastaneye teşhis ve tedavi amacıyla, birçok merkeze de araştırma–geliştirme ve endüstriyel kullanım için ışınetkin çekirdek sağladı.

Kasım 10 – Igor Kurchatov başkanlığındaki bir Sovyet bilim adamı grubu, ilk Sovyet nükleer reaktörünün inşasına başladı.

Aralık 25 – Sovyetler Birliği, kendi kendini sürdürebilir ilk zincir tepkimesini Moskova'da başarıyla gerçekleştirdi.

Aralık 30 – Birleşmiş Milletler Atom Enerjisi Komisyonu, Uluslararası Atom Enerji Ajansının kurulmasını öngören Baruch Planını kabul etti.

Aralık 31 – ABD’de Atom Enerjisi Komisyonu (AEC) Ordu’nun elindeki nükleer silah geliştirme programının kontrolünü üzerine aldı.

 

1947

Ocak – İngiltere, nükleer silahların geliştirilmesini onayladı.

Haziran - İngiltere, William Penney’in yönetimi altında plütonyum bombasının tasarımı faaliyetlerine başladı.

Haziran 3 - Hindistan'ın son İngiliz valisi Viscount Lord Louis Mountbatten; İngiliz Hindistan İmparatorluğu topraklarının laik Hindistan ve Müslüman Pakistan diye iki farklı ülkeye bölündüğünü açıkladı. 

Haziran 5- Amerikan Dış İşleri Bakanı George Marshall, Avrupa’nın Yeniden İnşasına yönelik plan olan Marshall planını açıkladı.

Ağustos 15 – İlk İngiliz nükleer reaktörü GLEEP, Harwell’de işletmeye alındı.

Ağustos 15 - Hindistan İngiltere'den bağımsızlığını kazandı.

Eylül 28 – İngiliz Fizikçi Klaus Fuchs, Londra’da gizli bir şekilde Rus ajanı Alezander Feklisov ile buluşarak, hidrojen bombasının yapısal özellikleri ile ilgili bilgileri kendisine iletti.

 

1948

Ocak 7 – ABD ve İngiltere, savaş zamanında gerçekleştirdikleri nükleer işbirliğini sona erdirdiklerini açıkladı.

Şubat 25 – Sovyet güçleri Çekoslovakya’nın başkenti Prag’ı işgal etti.

Mart 13 – İngiliz Fizikçi Klaus Fuchs, hidrojen bombası “klasik süper” tasarımının imalatı ile ilgili çok gizli bilgileri Rus ajanı Alexander Feklisov’a iletti.

Nisan, Mayıs – ABD, güney pasifik'teki Eniwetok mercan adalarında atom bombası denemeleri gerçekleştirdi. Bu testlerle beraber ABD’de daha önce elle imal edilen nükleer silahların seri imalatına başlanmış oldu. 1948 yılının sonunda ABD’nin 50’ye yakın nükleer silahı olacaktır.

Haziran 7 – Sovyetler Birliği, Batı Berlin’in Batı ile ilişkisini kesmek amacıyla bir blokaj başlattı. ABD, hava yolu vasıtasıyla, Batı Berlin’e yiyecek, içecek ve yakıt taşıdı.

Haziran -  Chelyabinsk yakınlarındaki Mayak tesislerinde kurulan ve kritik hale gelen reaktör sayesinde Sovyetler Birliği Plütonyum üretmeye başladı.   

Haziran 19 -  Sovyetler Birliği Ural Dağlarındaki Kyshtym’da ilk Plütonyum üretme reaktörünü işletmeye aldı.

Temmuz – Sovyet bilim adamı Andrei Sakharov, hidrojen bombası için “dilim kek” tasarımını geliştirmeye başladı.

 

1949

İsrail’deki Weizmann Bilim Enstitüsü, aktif olarak nükleer araştırmalara başladı.

Ocak – Hidrojen bombası üzerinde çalışmalar yürüten Sovyet bilim adamı Andrei Sakharov, Arzamas nükleer silah geliştirme laboratuarında çalışmaya başladı.

Şubat 27 – Sovyetler Birliği, Chelyabinsk yakınlarındaki Mayak tesislerinde Plütonyumu ayrıştırmaya başladı. İlk yıllarda bu işlem sonucunda ortaya çıkan yüksek seviyeli atıkları Techa nehrine boşalttı.

Nisan 4 – Batı ülkelerini Sovyetler Birliğinden koruma amacıyla oluşturulan bir askeri ittifak olan NATO kuruldu.

Mayıs – Chşang Kai-shek komutasındaki Milliyetçi Çin güçleri, Çin ana karasından, Taiwan adasına geri çekildi.

Mayıs 15 – Komünistler Macaristan'da seçimleri kazandı.

Temmuz – Hidrojen bombasının mucidi olarak da bilinen Fizikçi Edward Teller, tekrar New Mexico’daki Los Alamos nükleer silah geliştirme laboratuarlarında çalışmaya başladı. 

Ağustos 29 – Sovyetler Birliği, Joe 1 adındaki ilk nükleer bombasını Kazakistan’da bulunan Semipalatinsk üstünde  patlattı. Bu bomba 21 kiloton gücünde olan ve Nagasaki’ye atılan “Şişman Adam” bombasının bir benzeriydi.

Eylül 3- Sibirya kıyılarının üzerinde uçmakta olan Amerikan Meteoroloji uçağı, havada ışınım (radyoaktivite) belirledi.

Eylül 23 – ABD Başkanı Truman, Sovyetlerin ilk atom bombasını denediğini açıkladı.

Ekim – ABD Hükümeti, uranyum ve plütonyum üretimini genişletme kararı aldı.

Ekim 30 – Atom Enerjisi komisyonu (AEC)’nin Genel Tavsiye Komitesi, hidrojen bombası değil de, daha güçlü atom bombalarının imal edilmesi gerektiğini yönünde tavsiyede bulundu.